Aysun Bayhan - 05 Nisan 2023 | 15:29 Son Güncelleme: 05.04.2023 15:32:12 Yürütme, yasama ve yargı olmak üzere üç başkente sahip olan Güney Afrika'nın resmi para birimi randdır. 1961 yılında yürürlüğe girmiştir. Adını Güney Afrika'nın altın madenlerinin bulunduğu Witwatersrand'dan almaktadır. Uluslararası para kodu, ZAR'dır ve Felemenkçe Zuid Afrikaanse rand sözcüklerinden meydana gelmiştir. Sembolü ise R'dir.
Güney Afrika Cumhuriyeti'nde rand öncesinde pound isimli başka bir para birimi kullanılıyordu. 1956 yılında Desimal Para Sistemi Komisyonu kuruldu ve pound, şilter, peni isimli paralar uzaklaştırılmaya başlandı. Daha sonra tarihler 14 Şubat 1961'i gösterdiğinde Güney Afrika Birliği tanıtılmış oldu. 8 Ağustos 1958 tarihinde ise komisyon, diğer birimlerin kaldırılmasına karar verdi ve rand tam olarak benimsendi.
Eski 1 pound, 2 rand eşitliği kabul edildi ve gerekli düzenlemeler yapılarak yeni para sistemine geçildi. Randın halka tanıtılması için de Daan Desimaal isimli bir maskot oluşturuldu ve radyo cıngılları ile tanıtımı yapıldı.
Güney Afrika randı; Namibya, Swaziland ve Lesotho'da da geçerlidir. Ayrıca eski para birimi olan Güney Afrika poundunun yerini almıştır. 2015 – 2016 arasında zorlu bir süreç geçiren Güney Afrika Randı, ülke ekonomisinden ve emtia piyasasından etkilenmektedir. Güney Afrika Randı, bu özelliği nedeniyle yüksek volatiliteden yararlanmak isteyen yatırımcılar arasında popülerdir. Genellikle Amerikan doları ile oluşturduğu USD/ZAR paritesi üzerinden işlem yapılmaktadır.
Güney Afrika Randı Kurları ve Pariteleri [Dolar, Euro ve Türk Lirası]
Finans piyasalarında Güney Afrika randının dolar ile oluşturduğu USD/ZAR paritesi, yüksek işlem hacmine sahiptir. Hatta minör pariteler arasında en çok tercih edilendir. Dolar dışında ticari ilişkilerin de etkisiyle Euro, Çin yuanı, Japon yeni ve sterlin ile de oluşturduğu pariteler takip edilmektedir. Bizler dolar, Euro ve Türk lirası paritelerine biraz inceleyelim:
USD/ZAR paritesi; Amerikan doları karşısında randın değerini vermektedir. Paritenin uzun vadeli fiyat değişimlerine baktığımız zaman; 2016 yılında tarihi zirvesini kaydettiğini görüyoruz. 5 yılın en yüksek seviyesi, 2016 yılının başında 1 dolar 16,8556 rand ile görülmüştür. En düşük seviye ise 2013 Nisan ayında 1 dolar 8,9837 rand ile kaydedilmiştir.
EUR/ZAR paritesi; Euro karşısında randın değerini verir. Parite uzun vadede oldukça dalgalı bir seyir izlemiştir. 5 yılın en yüksek seviyesi 2016 yılının başında 1 Euro – 18,4347 rand ile kaydedilmiştir. En düşük seviye ise 2013 yılının Mayıs ayında 1 Euro – 11,7501 rand ile görülmüştür.
Güney Afrika randı kuru; Türk lirasının rand karşısındaki değerini vermektedir. Kurun uzun vadeli hareketlerini izlediğimiz zaman yükseliş trendinin günümüze kadar geldiğini görüyoruz. Kısa vadede ise tüm zamanların en yüksek seviyesinin görüldüğü anlaşılmaktadır. 1 yılın en yüksek seviyesi 11 Nisan 2018 tarihinde 1 rand – 0,3464 lira eşitliği ile kaydedilmiştir. En düşük seviye ise 4 Mayıs 2017 tarihinde 1 rand – 0,2604 lira ile görülmüştür.
Kısaca Güney Afrika Ekonomisi Hakkında Bilgiler
Güney Afrika'nın tarım ve kıymetli madenlere dayalı bir ekonomisi bulunmaktadır. Yer altı kaynakları bakımından oldukça zengin olan Güney Afrika, ihracat gelirlerinin % 40 – 50 'sini madenlerden elde etmektedir. Özellikle dünya genelindeki krom ihracatının % 44'ünü tek başına sağlamaktadır. Ek olarak platin, vanadyum, mangan gibi madenlere de sahiptir. En değerli madenleri ise altın, elmas, kömür, demir cevheri, nikel, titanyum ve antimondur.
Aynı zamanda Güney Afrika, dünyanın en büyük üçüncü tarım ürünleri ihracatçısı konumundadır. Buna karşın GSYİH oranının yalnızca % 2,4'ü tarım faaliyetlerine dayalıdır. Mısır, buğday, şeker kamışı gibi tarım ürünlerinin üretimi yüksektir.
Güney Afrika'nın bir değer gelir kaynağı ise turizmdir. Özellikle 20. yüzyıldan sonra ülke turizminde yükseliş yaşanmıştır. 2005 yılında turizm, GSYİH oranın % 7'sini kapsamaya başlamıştır. Turizm sayesinde ülke nüfusunun % 3'ü de istihdam edilmiştir. 2016 IMF verilerine göre de Afrika kıtasının en büyük ekonomisi olma özelliğini Nijerya'dan almıştır.
Güney Afrika randı kuru ise tarım ve kıymetli madenlere dayalı olan ekonomide meydana gelen değişimlerden direkt olarak etkilenmektedir.
Güney Afrika Ticari İlişkileri
Ülkenin başlıca ticari ortakları; Çin Halk Cumhuriyeti, ABD, Japonya, Almanya ve İngiltere'dir. Başlıca ihraç malları ise altın, platin, diğer metaller, madenler, tarım ürünleridir. Güney Afrika'nın ithal ettiği mallar da makineler, ulaşım araçları, kimyasallar, petrol ürünleri ve tekstildir.
Güney Afrika ekonomisi nispeten açık bir ekonomi olarak tanımlanmaktadır. Dış ticaret ise ülke GSYİH oranının yaklaşık olarak yarısına eşittir. Türkiye ile ilişkileri ise 1966 yılından beri devam etmektedir. 81'li yıllarda ülke ile ticari ilişkilerimiz hız kazanmıştır ve 2000'li yıllarda ciddi bir seviyeye gelmiştir.
İkili ticari ilişki, Türkiye aleyhine açık vermektedir. 2015 yılında Güney Afrika'ya ihracatımız, 2014 yılına göre % 10 düşmüştür ve 489 milyon dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. İthalatımız da % 23 oranında düşmüştür ve 919 milyon dolar olmuştur. Bu nedenle dış ticaret açığımız 429 milyon dolar olmuştur ve 2016 yılında bu seviye artmıştır. Artışın sebebi ise ihracatımızdaki azalışa karşılık olarak ithalatta yaşanan artıştır.
