LİBYA DİNARI (LYD) HAKKINDA BİLGİLER
Bir Kuzey Afrika ülkesi olan Libya'nın resmi para birimi, Libya dinarıdır. Uluslararası para kodu, LYD'dir ve 1 LYD 1000 dirheme eşittir. Eski adı Libya Sosyalist Halk Cumhuriyeti'dir ve 2013 yılında Libya Devleti adını almıştır. 2011 yılında iç savaşla birlikte Kaddafi öldürülmüş ve iktidar düşürülmüştür. Tarihinde birçok karmaşa bulunduran Libya dinarı/Türk lirası kuru, oldukça karmaşık bir grafik çizmektedir.
Libya Merkez Bankası yetkilileri, 2016 yılının ortasında Libya dinarında istikrarın sağlanabilmesi için 2002 yılından bu yana görülen en sert devalüasyona gidilebileceğini açıklamıştır. Kaddafi'nin devrilmesinden sonra Libya, petrol fiyatlarında görülen düşüş ile birlikte sosyal harcamalarını azaltmıştır. Aynı zamanda o dönemde, OPEC üyeleri arasında politik çalkantı yaşayan ülkelerinden birisi olmuştur. Petrol gelirlerinin düşmesiyle birlikte Libya'nın döviz rezervleri azalmıştır.
2002 yılında rekabet edilebilirliğin desteklenmesi için Libya dinarında devalüasyona gidilmiştir. Bundan sonra da Libya dinarı, istikrarın sağlanabilmesi için Uluslararası Para Fonu'nun Özel Çekme Hakları'na sabitlenmiştir.
Libya'da yaşanan iç savaş ve siyasi iktidarsızlık, ekonomiyi kötü etkilemiştir. Büyük kısmı petrolden oluşan ülke geliri, 2 yıl kapalı kalan limanlar nedeniyle zarar uğramıştır. 2015 yılının Mayıs ayında 50 milyar dolardan fazla maddi zarar hesaplanmıştır. Libya Merkez Bankası tarafından 2013 – 2014 yıllarında yaklaşık olarak 96 milyar dolar değerinde yabancı para işlenmiştir.
2014 yılında petrol gelirlerinde aylık 1 milyar dolardan fazla gerileme yaşanmıştır. Aylık bazda 3 milyar dolar olan kamu ödeneği için ülke döviz rezervlerinden 2 milyar dolar harcanmıştır. Bu nedenle de Libra dinarı oldukça zorlu süreçler geçirmektedir. Libya dinarı kuru alış – satış fiyatı yerine uzun vadeli canlı grafikleri izlendiği zaman, geçirdiği zorlu süreçler açıkça görünmektedir.
Libya Dinarı Kurları ve Pariteleri [Dolar, Euro ve Türk Lirası]
Libya dinarının genel olarak Amerikan dolarına karşı değeri küresel piyasalarda takip edilmektedir. Amerikan doları – Libya dinarı paritesi, USD/LYD şeklinde gösterilmektedir. Buna göre; son 5 yılın en yüksek seviyesi, 29 Aralık 2016 tarihinde 1 dolar – 1,4450 Libya dinarı olarak kaydedilmiştir. En düşük seviye ise 12 Temmuz 2014 tarihinde 1 dolar – 1,20 Libya dinarı ile görülmüştür.
Euro – Libya dinarı paritesi, EUR/LYD şeklinde gösterilmektedir. Paritenin uzun vadeli fiyat değişimlerine baktığımız zaman, ani iniş – çıkışlar göze çarpmaktadır. Buna göre; son 5 yılın en yüksek seviyesi, 12 Mart 2014 tarihinde 1 Euro – 1,7391 Libya dinarı ile kaydedilmiştir. Düşük seviye ise 1 Haziran 2016 tarihinde 1 Euro – 1,4311 LYD ile görülmüştür.
Libya dinarı kuru ise ülkemizde takip edilen döviz kurlarındandır. Uluslararası piyasalarda LYD/TRY şeklinde gösterimi söz konusudur. Kurun uzun vadeli fiyat değişimlerine baktığımız zaman, yükselen bir trend gözlemlenmektedir. Buna göre; son 5 yılın en yüksek seviyesi, 11 Nisan 2018 tarihinde 1 LYD – 3,1424 lira ile kaydedilmiştir. En düşük seviye ise 8 Mayıs 2013 tarihinde 1 LYD – 1,4149 TRY ile görülmüştür.
Kısaca Libya Ekonomisi Hakkında Bilgiler
Enerji sektöründen elde ettiği gelirler ile kişi başına düşen milli gelir bakımından en zengin Afrika ülkelerindendir. Libya'nın temel belirleyicisi ise hidrokarbonlardır. Ülkenin ihracat gelirlerinin % 98'ini, GSMH oranın % 25'ini ve devlet gelirlerinin % 90'ını hidrokarbonlar oluşturmaktadır. Libya'da tarım sektörünün GSMH içindeki oranı ise % 3'ü geçmemektedir. Ülkedeki çölleşme ise tarımsal üretimi olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle de maliyetleri arttırmaktadır. Petrol dışı sanayi üretimleri az olmakla birlikte demir – çelik, gıda, çimento ve inşaat malzemeleri alanlarındadır.
Libya'da 2007 yılına kadar tüm hizmetler devlet tarafından yürütülmekteydi. Daha sonra az da olsa özelleştirmeler yapılmıştır. Bu özelleştirmeler ile bankacılık sektörüne yabancı yatırım çekilmeye çalışılmıştır. Bu politika kapsamında 2007 – 2008 yıllarında ülkedeki 5 kamu bankasının 2 tanesi yabancı yatırımcılar tarafından satın alınmıştır. İki tanesi ise daha sonra özelleştirilmek için tek çatı altına toplanmıştır. 2010 yılında da ülkeye yabancı bankaların girmesine izin verilmiştir.
Tüm bunlara karşın Libya ekonomisin çeşitlendirme yapılamamıştır. Buna bağlı olarak da işsizlik oranları yüksek düzeylerdedir. Hidrokarbon sektörü ekonominin büyük kısmını oluşturmasına karşın işgücünün yalnızca % 3'ünü istihdam etmektedir. İşsizlik oranın % 30 civarında olması ise Libya halkının memnuniyetsizliğinin ilk nedenlerindendir.
Libya Ticari İlişkileri
Ülkenin başlıca ticaret ortakları; Fransa, İtalya, Çin ve Türkiye'dir. Libya'nın ihracat kalemlerine bakıldığında ise mineral yakıtlar, demir – çelik, inci, değerli taşlar ve metaller görülmektedir. Ülkenin başlıca ithalat kalemleri de mineral yakıtlar, makineler, elektrikli ve elektronik aletlerdir. Türkiye'nin Libya ile büyük petrol ilişkisi kurduğu 2000 – 2006 döneminde, ülkemiz sürekli açık vermiştir. Ardından 2007 yılında petrol ithalatının diğer ülkelere kaydırılması ve ülkemiz müteahhitlerinin Libya'daki projeleri ile dış ticaretimiz yeniden fazla vermeye başlamıştır. 2011 yılında ise iç savaş nedeniyle dış ticaretimiz artmıştır ve Libya'da istikrarın bozulmasıyla hem ihracatta hem de ithalatta açık verilmiştir.
Türkiye'nin Libya'dan ithalatı; ham altın, petrol yağları, hurda bakır, hurda alüminyum, organik kimyasallar ve petrol gazları olarak sıralandırılabilir. Libya'nın ihraç ettiği ürünler ise giyim, bakım ve temizlik ürünleri, mobilya, demir – çelik, prefabrik evler ve makinelerdir.
